RU/ CN/ JP/ ID - Ouderwetse spaarvarkens 2025

Russisch aardewerk heeft een rijke en fascinerende geschiedenis. De Russische tsaren, met name Catharina de Grote, waren grote bewonderaars van Europees porselein, zoals dat van Meissen in Duitsland. Catharina de Grote gaf opdracht om in Rusland vergelijkbaar hoogwaardig porselein te produceren, wat leidde tot de oprichting van verschillende belangrijke porseleinfabrieken. De Russische porseleinindustrie werd oorspronkelijk sterk beïnvloed door Europese stijlen en technieken, vooral die uit Duitsland en Frankrijk. De tsaren en de adel verzamelden vaak Europees porselein, wat de Russische fabrikanten inspireerde om vergelijkbare kwaliteit en artistieke waarde te bereiken.

China, het land van eeuwenoude tradities en innovaties, is de bakermat van het porselein. Al tijdens de Tang-dynastie (618-907) perfectioneerden Chinese ambachtslieden deze delicate kunstvorm, maar het werken met klei gaat nog veel verder terug. Sinds de neolithische periode, zo'n 20.000 jaar geleden, vervaardigen ze in China al aardewerk, getuige de indrukwekkende archeologische vondsten. In de 17e eeuw begon de handelsbetrekking tussen China en Europa te floreren, met name via de Nederlandse Oost-Indische Compagnie. Portugese schepen, bekend als "Kraaken of Caraques", vervoerden kostbaarheden zoals zijde, specerijen en vooral porselein. Kraakporselein dankt zijn naam aan deze schepen en diende vaak als ballast tijdens de lange zeereizen. Dit porselein, met zijn kenmerkende blauwe decoraties op een witte ondergrond, veroverde de harten van Europeanen en werd een symbool van status en verfijning.

Waar “we’ Japan van kennen zijn keramiek (zoals het Imari porselein) , textiel, lakwerk, zwaarden en poppen, de theeceremonie, ikebana, vechtsporten, kalligrafie, origami, geisha en spelletjes (als bv.. Nintendo). Maar hebben ze ook wat met varkens en spaarvarkens? Zeker, om te beginnen de varkens: de meest populaire vleessoort in Japan is verrassend genoeg varken. Het vindt meer afzet dan rund en kip gecombineerd. Die traditie stamt nog uit de tijd dat Japan een arm en agrarisch land was. Samoerai noemden varkens wandelende groente. Volgens de overleving dankten zij hun legendarische kracht en stamina aan hun dieet met een ruim aandeel voor varkensvlees. Uiteraard perfectioneerde Japan ook het fokken van varkens. De meest geprezen soort is kurobuta. Dit zwarte varken uit Kagoshima is niet van oorsprong Japans. Het is een rechtstreekse afstammelingen van het oud-Engelse black Berkshire ras.

Nabij Trowulan op Oost Java is een groot complex opgegraven van het Majapahit Koninkrijk uit de 14e en 15e eeuw. Waar grote aantallen terracotta figuren, waaronder spaarvarkens, zijn gevonden. De Majapahit spaarvarkens waren er om munten in te bewaren. Tot ca. 1350 was er de Majapahit munt van goud, later bronzen Chinese munten (heel plat met vierkante gaten) die ter plekke in flinke aantallen zijn gevonden. 5 van de getoonde spaarvarkens uit mijn collectie zijn echt Majapahit. Of ze origineel zijn daar heb ik m’n twijfels over, namaak zou kunnen. Op Bali maken pottenbakkers heden ten dage terracotta spaarvarkens die qua vorm en grootte wat afwijken van de Javaanse, maar mogelijk daarop wel geïnspireerd zijn. Ik heb er 2 in mijn collectie.
De celengan waren praktische spaarobjecten voor Chinese koperen munten, symbolische voorwerpen (vruchtbaarheid/welvaart), soms rammelaars/speelgoed voor kinderen, het was  geen effectief tribute-systeem voor de koning (sparen voor de koning was er niet bij!).  Ook niet voor offererandes. Het grote aantal (ook in scherven) gevonden spaarvarkens bij Trowulan wijst op wijdverspreid gebruik, niet op een exclusieve elite-functie.

Varkens (spaarvarkens) in Indonesië? Dat moet ik even uitleggen. Het Majapahit Koninkrijk was een hindoe-boeddhistisch rijk van ca. 1293 tot ca. 1530, met als centrum Oost-Java, in het huidige Indonesië. Vanaf de 13e eeuw verspreid de Islam zich heel langzaam over Indonesië. Aangenomen wordt dat met het einde van het Majapahit Rijk en met de definitieve vernietiging van de hoofdstad in 1527 de productie van terracotta werd gestopt. Immers de sultanaten werden nu geregeerd door islamitische heersers,  en er was als gevolg van de islamitische 'beeldvijandigheid' niet langer behoefte aan terracotta figuren, laat staan spaarvarkens. Er is in die tijd veel stukgeslagen, geen wonder dat de meeste terracotta beelden en spaarvarkens die we nu nog kunnen zien vaak kapot zijn. Maar er is ook veel begraven op plekken waar later rijst of tabak werd verbouwd. En daar in de 20e/21e eeuw weer werd gevonden. Wat er over is van de Majapihit cultuur is gelukkig als erfgoed erkend en nu te zien in (en nabij) het Trowulan Museum en bijvoorbeeld het Asmolean Museum in Oxford, Engeland.