Frankrijk

Collectie 1

Quimper

Quimper was de vestigingsplaats voor verschillende “faïenceries”, waarvan de oudste en (voor spaarvarkens) belangrijkste de Grande Maison HB-Henriot is. Bekende kunstenaars en pottenbakkers speelden een rol in de geschiedenis, die begon rond 1690 van wat men Quimper Faïence is gaan noemen om het te onderscheiden van ander Frans of Bretons aardewerk. Voor onze spaarvarkens niet zo interessant, er zijn mij althans geen Quimper spaarvarkens van 1690 tot 1771 bekend.

In 1771 is het merk HB geregistreerd, H van Hubaudière en B van Bousquet (de oprichter van de eerste faïencerie in 1690). In 1776 vindt er een afsplitsing plaats en ontstaat Henriot, gevolgd door een derde faïencerie van familie genaamd Porquier.
1870 is een belangrijk jaar voor de Quimper traditie, want dat is de start van het ontwerp van de bekende Bretonse boer en boerin op het aardewerk. Een ontwerp van Alfred Beau van Porquier.
In 1913 lijft Henriot concurrent Porquier in neemt alle copyright en mallen over (vandaar één gelijkvormige mal voor de spaarvarkens van de verschillende faïenceries).
Tussen 1922 een 1932 registreren Jules Verlingue (HB) en Louis Bolloré het merk ‘VB Normandie’.
Tussen 1920 en 1940 zijn HB en Henriot ‘leidend’ als het gaat om Quimper aardewerk. Henriot voert het merk HR (H van Henriot en R van Riou de toenmalige echtgenote van Henriot). HB voert HB als merk. Wat tot verwarring leidt (ook nu nog). Via een gerechtelijke procedure wordt Henriot verordonneerd vanaf 1922 het merk HR te vervangen door Henriot voluit.
In 1968 fuseren HB en Henriot tot het bekende HB-Henriot.
In 1983 is de firma bijna failliet en vindt er een aantal doorstarts plaats.
Heden te dage produceert HB-Henriot in Locmaria, een voorstad van Quimper. De spaarvarkens zijn online te koop, prijs € 70,- (06-2025). En in 2 winkels ("boutiques") gelieerd aan HB-Henriot en soms bij outlet stores……
De spaarvarkens uit mal 393 zijn alle 20 cm lang.

Dit is de oudste Quimper die ik in mijn verzameling heb, een aanwinst uit januari 2021. HB. Mal 33. Dit merk werd gebruikt in de periode 1883-1904. In die tijd gebruikten de schilders hun eigen ‘morsecode’. Lengte 20 cm.

HB Quimper. Signatuur gebruikt tussen 1922-1968. Periode van deze: 1950-1968. Man en vrouw in typisch Bretonse klederdracht. De man op het spaarvarken "draagt" de naam Solange, de vrouw de naam Marcel. Op die manier zijn ze verbonden.

Niet traditioneel maar wel Quimper 393

En eind 2024 ontdekte ik een merkloos spaarvarken dat duidelijk afkomstig uit mal 393 en kocht ik wat later een zelfde Quimper type 393 met PV als merk.

Een merkloze, "signed all over" Quimper/ HenRiot. 20 cm lang. Een minder verfijnde kleisoort is hiervoor gebruikt, voelt zwaarder aan en is wat grover. En het motief/ de decoratie is verre van het traditionele dat we van Quimper gewend zijn. Verder is de geldgleuf erg breed; of dat bewsut is of een "ongelukje" is niet te zeggen. Wie de maker is, is ook niet duidelijk. De Franse verkoper markeerde het als Devres, maar dat betwijfel ik.

Op eBay.com (de Amerikaanse eBay) vond ik dit spaarvarken. Mal 393 is overduidelijk. Kan van HB zijn, maar ook van Henriot. Maar het merk is PV-France. Hoe zit dat?
Het blijkt dat Henriot (en/of HB) ook met onderaannemers werkte. PARRY & VIEILLE was een van de bedrijven die betrokken zijn geweest bij de productie van Quimper faience. De samenwerking met Henriot/HB vond plaats rond de jaren 1920 tot 1950. Dit was een periode waarin veel aardewerkfabrieken in Quimper samenwerkten of fuseerden om de productie en distributie te optimaliseren. Bij P&V werden de spaarvarkens gewoon voorzien van het Henriot of HB kenmerk. Maar hier lijkt het er (let wel: mijn theorie!) op dat ze ook een eigen lijn hadden op basis van de mal 393. Die decoreerden ze dan volgens eigen inzicht. Omdat deze niet voldeden aan de standaard van Henriot / HB werd dat hun eigen merk. Dit lijkt mij een logische verklaring voor het PV merk onder een Henriot/HB spaarvarken. Periode: 1920-1950. Lengte 20 cm.

Quimper - bijzondere types

Naast spaarvarkens uit mal 393 maakte HenRiot (1922-1968) ook andere types. De grijze zonder traditioneel decor (!) is vermoedelijk gemaakt voor de export naar de USA, een belangrijke afnemer van HenRiot. De andere heeft het traditionele Bretonse boeren decor. Waarvan ik zowel de boer als de boerin in mijn collectie heb.

HenRiot Quimper. Periode 1922-1968. Lengte 17,5 cm. Beide spaarvarkens vormen een koppel, maar stammen niet uit de zelfde tijd. Dat kan je zien aan de lichte afwijkingen in het formaat, al komen ze uit de zelfde mal. Verschillen in grootte kunnen ontstaan door de samenstelling van de klei, baktemperatuur, baktijd en de plaats in de oven. De lengte is wel gelijk: 17,5 cm.

Oost Frankrijk

In Lotharingen zijn Lunéville, Sarreguemines en Saint-Clement zijn de oorspronkelijke centra van de aardewerk industrie. Vanaf 1812 was Lunéville de zetel van "Keller en Guérin" (Société KG). Er zijn in Lotharingen talloze aardewerk-fabrieken geweest, maar door de vele overnames ben ik het zicht kwijt. Er is nu nog één groep Terres d'Est die huishoudelijk aardewerk voor/van alle oude merken met traditionele motieven (met tranfers/ plakplaatjes onder het glazuur) maakt. De spaarvarkens van deze merken worden niet meer nieuw verkocht, ontdekte ik in september 2014 bij het Magasin de Faïence in Sarreguemines. Jammer is dat er geen indicator op de spaarvarkens zit die de leeftijd aangeeft. Ook de verschillende merken en het feit dat veelal dezelfde mal gebruikt wordt geven mij 'hoofdbrekens'.

Meer Frankrijk

Veel mensen denken bij Frans aardewerk of porselein onmiddellijk aan Limoges. Maar er is veel meer Frans aardewerk en dat wordt vaak ten opzichte van Limoges zwaar ondergewaardeerd. Schitterend aardewerk wordt (of helaas: werd) ook gemaakt in: Noord Frankrijk nabij Lille (St Amand, Hamages en Orchies - vanaf 1923 Moulin des Loups & Hamage) Alsac, Rhone-Alpes, Bourgogne (o.a. Saint Uze) en Bordeaux.

Revol, Saint Uze. Art Deco, periode ± 1920-1939. Hoog 13,5 cm. 4 zittende heren (spaarvarkens!) met paraplu. De paraplu gold ook als symbool van waardigheid. Er zijn meerder kleuren. Plus een iets grotere variant, waarvan er in de 'galerij'2 zijn afgebeeld.

Eindelijk een naslagwerk....

Als je meer dan 50 jaar op jacht bent naar authentieke spaarvarkens heb je heel veel soorten wel. Alle kleurvarianten willen hebben is voor mij geen optie en eigenlijk ook niet spannend. Daarom focus ik me sinds 2007 op vintage en antieke spaarvarkens en heb als zodanig Frankrijk opnieuw ontdekt. Tot 2007 wist ik vrijwel niets van de herkomst tot ik het boek 'Tirelires – Barbotine, grès et porcelaine' van Maryse Botero uit 2004 ontdekte. Met een schat aan informatie over de vaak voormalige "manufactures".